Mikroekspresje to przecieki mimiczne pojawiające się mimowolnie, na ułamek sekundy, na twarzy osoby, która intencjonalnie próbuje ukryć doświadczane emocje, zdradzające pełny obraz ukrywanej emocji. Krótkotrwałość tych ekspresji mimicznych sprawia, że najczęściej pozostają niedostrzeżone.
Ważnym osiągnięciem Ekmana jest odkrycie mięśni mimicznych, których kontrolowanie jest dla większości ludzi trudne lub niemożliwe bez specjalnego treningu. Mięśnie te badacz nazwał „wiarygodnymi”, ze względu na to, że bardzo trudno uruchomić je intencjonalnie, w celu utworzenia fałszywego wyrazu mimicznego. Ekman twierdzi, że znajomość wiarygodnych mięśni twarzy oraz krótki trening w tym zakresie umożliwiają trafne odróżnianie spontanicznych i intencjonalnych ekspresji mimicznych. Stosunkowo najlepiej opisane i zbadane zostały różnice w ekspresjach fałszywego i prawdziwego uśmiechu.

 

Innymi, poza brakiem udziału mięśni wiarygodnych, wskazówkami fałszywej ekspresji mogą być: asymetria ekspresji, przebieg ekspresji w czasie i osadzenie ekspresji w toku konwersacji.

 

Ekman, podobnie jak kilku innych badaczy, wykazał, że niewiele osób trafnie ocenia na podstawie wskazówek behawioralnych, czy ktoś mówi prawdę, czy kłamie. Dotyczy to również specjalistów, którzy zawodowo trudnią się wykrywaniem kłamstwa, tj. sędziów, prawników, policjantów, osób przeprowadzających badania wariograficzne, psychiatrów i psychologów pracujących dla sądownictwa. Trafność ich rozpoznań w badaniach nie przekraczała poziomu zgadywania, a jednocześnie nie zdawali sobie sprawy z tego, że nie potrafią wykrywać kłamstw na podstawie obserwacji zachowania niezależnie od rożnego rodzaju modyfikacji testu wykrywania kłamstwa. Jedyną grupą zawodową, która uzyskiwała trafność powyżej poziomu czystego zgadywania byli oficerowie służb specjalnych Stanów Zjednoczonych – u ponad połowy osób z tej grupy trafność sięgała 70%, a blisko jedna trzecia osiągnęła poziom 80% i wyższy. Ponieważ wiele osób z tej grupy pracowało w ochronie, Ekman wysunął hipotezę, że obserwując ludzi i poszukując sygnałów zagrożenia z ich strony, oficerowie służb specjalnych rozwinęli pewien rodzaj czujności, będący przygotowaniem do wychwytywania subtelnych wskazówek kłamstwa.

 

W dalszych badaniach Ekman zidentyfikował również inne grupy zawodowe, które uzyskały większą niż zgadywanie trafność wychwytywania oznak kłamstwa. Byli to oficerowie różnych agencji federalnych, policjanci oraz psychologowie kliniczni prowadzący prywatną praktykę, którzy ochotniczo uczestniczyli w szkoleniach dotyczących wykrywania wskazówek kłamstwa lub byli oceniani przez przełożonych jako eksperci w prowadzeniu przesłuchań i wywiadów. Trafność w tych grupach była wyraźnie wyższa niż na poziomie zgadywania, a więcej niż jedna trzecia osiągnęła trafność 80% i więcej.

 

W innych badaniach potwierdzono, że istnieją zarówno bardzo dobrzy kłamcy, którzy są urodzonymi aktorami, jak i ludzie kłamiący wyjątkowo nieskutecznie. Zdolność do kłamania obejmuje prawdopodobnie różne typy kłamstw. W badaniach, w których uczestnicy kłamali albo mówili prawdę w kontekście dwóch scenariuszy – popełnienia przez siebie kradzieży oraz własnych opinii dotyczących poruszających kwestii społecznych – ustalono, że osoby, które skutecznie kłamały w pierwszej sytuacji, równie efektywnie oszukiwały w sytuacji innego rodzaju, natomiast ci, których kłamstwo było łatwo wykrywane w pierwszej sytuacji, byli przyłapywani na mówieniu nieprawdy także w drugiej sytuacji.
Trafność w wykrywaniu kłamstw dotyczących popełnienia kradzieży okazała się skorelowana z trafnością w wychwytywaniu kłamstw dotyczących opinii. Ekman twierdzi, że najprawdopodobniej to wysoka stawka powoduje, pojawienie się wskazówek behawioralnych niezależnie od tego, czego dotyczy kłamstwo. Poza tym, wraz z długością wypowiedzi rosła trafność wychwycenia kłamstwa, co potwierdza słuszność przekonania wielu śledczych, że najważniejszym zadaniem jest skłonienie podejrzanego do mówienia.

 

Analiza wszystkich osób, które Ekman przebadał swoim testem wykrywania kłamstwa pokazała, że wiek, płeć i staż w zawodzie nie mają wpływu na trafność wykrywania fałszu. Grupy, które uzyskały najwyższy poziom trafności były dużo lepsze od innych w wychwytywaniu kłamstw, ale niezbyt różniły się od innych pod względem rozpoznawania prawdomówności. Wskazuje to na dużą potrzebę badań oraz pracy nad programami szkoleniowymi dotyczącymi umiejętności trafnego identyfikowania osób prawdomównych, które są podejrzane o kłamstwo.

 

Kolejne eksperymenty Ekmana, mimo że charakteryzują się coraz lepszą trafnością ekologiczną (w porównaniu do starszych analiz oraz badań znanych z literatury), dają wyniki dotyczące wykrywalności nieróżniące się od wcześniejszych ustaleń – większość osób poddawanych testowi wykrywania kłamstwa realizuje zadanie na poziomie przypadkowego zgadywania.

 

Ekman testował również hipotezę dotyczącą większej trafności w wykrywaniu kłamstwa u osób, które zmuszone są funkcjonować w niebezpiecznym, zagrażającym im środowisku. Wyniki badań pokazały, że dzieci maltretowane fizycznie, przebywające w placówkach opiekuńczych osiągnęły lepszą niż inne trafność w wychwytywaniu kłamstw.