Szymon Emilia Draheim, profesor w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Szczecińskiego, konstruując polską wersję testu Diogenesa wykorzystywanego do mierzenia umiejętności wykrywania kłamstwa (jednominutowe wideoklipy ukazujące osoby kłamiące lub mówiące prawdę) przebadał różne grupy zawodowe – psychologów, pedagogów, psychiatrów, prokuratorów, a także studentów i młodzież przebywającą w zakładach poprawczych. Grupa psychologów zajmujących się zawodowo sporządzaniem opinii na potrzeby sądów oceniła zeznania pochodzące z testu Diogenesa podobnie jak grupa studentów – na poziomie trafności bliskim przypadkowego zgadywania. Okazało się, że kłamstwo i prawdomówność najlepiej rozpoznają chłopcy, którzy popadli już w konflikt z prawem, wywodzący się ze środowisk, w których stosowana jest przemoc fizyczna i występują różne formy patologii społecznej.

Podobne rezulataty wiekszość autorów tłumaczy hipotezą informacji zwrotnej, według której samo doświadczenie w wydawaniu sądów na temat wiarygodności wypowiedzi innych nie wystarcza do zwiększenia trafności w wykrywaniu wskazówek kłamstwa, ponieważ nawet osoby zawodowo zajmujące się demaskowaniem kłamstwa nie otrzymują najczęściej adekwatnej, systematycznej i szybkiej informacji zwrotnej na temat swoich podejrzeń, mają małą możliwość potwierdzania swoich podejrzeń.
Z kolei osoby przebywające w specyficznym, zagrażającym środowisku, takie jak więźniowie, młodzież z zakładów poprawczych, placówek opiekuńczych, zmuszone są do utrzymywania stanu wysokiej czujności na sygnały w postaci wskazówek behawioralnych, które mogą zwiastować nadchodzące zagrożenie i dzięki stosunkowo często i szybko otrzymywanej adekwatnej informacji zwrotnej na temat swoich podejrzeń, uczą się i zwiększają poziom swoich umiejętności dotyczących trafnego rozpoznawania kłamstwa i prawdomówności.

 

Draheim zajmował się również relacjami między makiawelizmem a wysokimi predyspozycjami do skutecznego kłamania, badając znaczenie osobowości niepełnoletniego świadka dla zdolności złożenia fałszywego zeznania. Wysunął hipotezę o występowaniu u dzieci w późnym wieku szkolnym dwóch typów niezauważonych dotąd wymiarów osobowości makiawelicznej – "zimnej" i "gorącej", z których tylko zimny charakteryzuje się syndromem chłodu – wykazuje deficyt w zakresie zdolności do przeżywania stanów współczucia, sympatii dla innych, a także poczucia winy i wyrzutów sumienia oraz prawdopodobnie posiada wysokie predyspozycje do umiejętnego kłamania.

 

Seria badań kwestionariuszowych oraz eksperymentalnych potwierdziła, że zarówno u dziewcząt, jak i u chłopców u których stwierdzono zimny typ osobowości, cechy związane z tym typem umożliwiają im skuteczne wprowadzanie w błąd psychologów i prokuratorów.

 

W świetle przeprowadzonych badań Draheim, podobnie jak inni wymienieni wcześniej badacze, wyraża poważne obawy wobec polegania psychologów sądowych dokonujących oceny wiarygodności zeznań świadków na intuicji, która miałaby wynikać ze stażu zawodowego i dużej liczby rozmów przeprowadzonych ze świadkami. Badacz ten twierdzi, że poleganie na intuicji obarczone jest dużym ryzykiem popełnienia zarówno błędu przyjęcia zeznania fałszywego, jak i błędu odrzucenia zeznania autentycznego.

 

Podsumowując rozważania należy zauważyć, że zdecydowanym liderem w tym obszarze badań naukowych pozostaje Paul Ekman, będący nie tylko zaangażowanym badaczem i popularyzatorem rzetelnej wiedzy naukowej na temat zjawiska kłamstwa, ale również wizjonerem, który wyznacza nowe kierunki badań i pokazuje nowe możliwości praktycznych zastosowań wiedzy o behawioralnych wskazówkach kłamstwa.

 

Artykuł oparty jest na publikacji:
Wypler, W. (2009). Aktualne trendy w psychologicznych badaniach nad kłamstwem. Prace IPSIR UW, 14, 161 - 181.

 

Polecana literatura:

• Draheim, S. E. (2004) Makiaweliczna osobowość niepełnoletniego świadka. Poznań: Wydawnictwo UAM.
• Ekman, P. (2007) Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie. Warszawa: PWN.
• Memon, A., Vrij, A., Bull, R. (2003) Prawo i psychologia. Wiarygodność zeznań i materiału dowodowego. Gdańsk: GWP.
• Vrij, A. (2009). Wykrywanie kłamstw i oszukiwania. Kraków: Wydawnictwo UJ.

 

Strony internetowe, które warto odwiedzić:

• http://face-and-emotion.com Facial Action Coding System
• http://www.mettonline.com Micro Expression Training Tool
• http://www.dangerousdemeanor.com Projekt Dangerous Demeanor Detector

oraz

• http://www.fox.com/lietome Serial telewizji FOX w którym główna postać - dr Cal Lightman (aktor Tim Roth) wzorowana jest na Paulu Ekmanie.