Aldert Vrij, profesor psychologii społecznej na Wydziale Psychologii Uniwersytetu w Portsmouth w Anglii, od wielu lat zajmuje się problematyką kłamstwa – opublikował ponad 300 artykułów oraz rozdziałów książek poświęconych głównie temu tematowi. Jest konsultantem policji, a także biegłym sądowym oraz wykładowcą, szkoli profesjonalistów w wykrywaniu kłamstwa. Prowadził badania dotyczące wiarygodności werbalnych oraz niewerbalnych relacji świadków, trafności przekonań „profesjonalistów” dotyczących wiarygodnych wskaźników kłamstwa, a także werbalnych i niewerbalnych wskaźników oszukiwania. W ostatnim czasie analizuje techniki, które umożliwiłyby zwiększenie trafności w ocenach prawdziwości zeznań.

 

Badając zjawisko kłamstwa Vrij różnicuje spostrzegane przejawy kłamstwa na rzeczywiste i subiektywne. Pierwsze to zachowania występujące podczas kłamania, które wyszczególniono na podstawie badań, drugie to zachowania stereotypowo kojarzone przez obserwatorów z kłamaniem niezależnie od tego, czy są prawdziwymi wskaźnikami oszukiwania. Wyniki prowadzonych przez niego metaanaliz wykazały, że tylko jedna cecha – podniesiony ton głosu – jest zarówno spostrzeganym, jak i rzeczywistym przejawem kłamstwa. Z kolei rezultaty prowadzonych przez niego badań nad trafnością przekonań „profesjonalistów” odnośnie wiarygodnych wskaźników kłamstwa, prowadzonych m.in. w Wielkiej Brytanii, Holandii i Szwecji, wykazały, że policjanci, celnicy sędziowie czy prokuratorzy mają tak samo stereotypowe poglądy na temat przejawów kłamstwa jak „nie-eksperci” (zazwyczaj studenci).

 

Vrij, który uzyskał wyniki spójne z efektami prób innych badaczy, podejrzewa, że winę za tak słabą znajomość prawdziwych wskaźników oszukiwania ponosi relatywnie mała możliwość potwierdzania swoich podejrzeń przez przedstawicieli badanych zawodów. W jednym z wniosków płynących z innych badań sugeruje, że na przywiązanie do wypatrywania przez obserwatorów wskazówek nerwowości, które miałyby świadczyć o kłamstwie wpływ może mieć fakt, że ludzie kłamiąc nie uświadamiają sobie, że podczas oszukiwania sami skutecznie tłumią oznaki zdenerwowania, a co z tym idzie, wykrywając kłamstwa u innych, sami wypatrują sygnałów nerwowości.

 

Vrij wykazał również, że więźniowie są grupą, która ma bardziej zgodne z rzeczywistością przekonania o związku między oszukiwaniem a zachowaniem niewerbalnym niż funkcjonariusze organów ścigania. Tłumaczy to prawdopodobnie bardziej zadowalającymi informacjami zwrotnymi, które więźniowie otrzymują w swoim środowisku. W ostatnim czasie wiele uwagi badacz poświęca rozpatrywaniu metod, które umożliwiłyby zwiększenie trafności w ocenach prawdziwości zeznań, koncentrując swoją uwagę m.in. na werbalnych wskaźnikach kłamstwa i metodach opierających się na hipotezie Undeutscha, głoszącej, że zeznanie oparte na wspomnieniu rzeczywistego doświadczenia różni się pod względem treści i właściwości od relacji opartej na zmyśleniach lub fantazjach. Metodami, które wykorzystuje w swoich badaniach są „Analiza treści oparta na kryteriach” (Criteria-Based Content Analysis, CBCA) oraz „Monitorowanie rzeczywistości” (Reality Monitoring, RM). Vrij ustalił m.in., że zwiększenie obciążenia poznawczego poprzez skłonienie osób kłamiących do przedstawienia swojej wersji wydarzeń w niechronologicznej, odwrotnej kolejności prowadzi do pojawiania się w prezentowanych opisach sytuacji większej liczby wskazówek kłamstwa, co skutkuje znaczącym podniesieniem poziomu trafności rozpoznań kłamstw przez obserwatorów.
W innym badaniu Vrij zajął się wskazówkami kłamstwa i umiejętnością ich wykrywania jako funkcją stylów prowadzenia przesłuchań. Wyniki pokazały, że przesłuchania prowadzone metodą oskarżania, która zwykle skłania podejrzanych do bronienia się krótkimi zaprzeczeniami, miały najmniej werbalnych wskazówek świadczących o nieuczciwości. Policjanci oglądający przesłuchania nagrane wcześniej na taśmę video i dokonujący oceny wiarygodności zeznań, dali więcej błędnych oskarżeń (oskarżając o kłamstwo osoby mówiące prawdę) po obejrzeniu przesłuchań prowadzonych metodą oskarżycielską niż po obejrzeniu przesłuchań prowadzonych metodą polegającą na zbieraniu informacji.
W jednym z najnowszych artykułów Vrij wraz ze współpracownikami referuje wyniki badań nad podnoszeniem skuteczności w wykrywaniu kłamstw poprzez zastosowanie w rozmowach z potencjalnie kłamiącymi nieoczekiwanych, szczegółowych pytań, na które ci prawdopodobnie nie są przygotowani. Wykorzystane przez Vrija nieoczekiwane pytania dotyczyły szczegółów przestrzennych i czasowych związanych z sytuacją oraz zawierały polecenie zobrazowania przestrzennych aspektów okoliczności za pomocą szkicu. Wyniki badań pokazały, że wykorzystanie pytań dotyczących szczegółów przestrzenno-czasowych sytuacji oraz polecenie wykonania szkicu umożliwiło wyłonienie kłamców w prawie 80% sytuacji.

 

Wielu badaczy, również w Polsce, nawiązuje do wyników badań i autorskich koncepcji przedstawionych wyżej pionierów i liderów w psychologicznych badaniach nad kłamstwem. Analiza polskich opracowań wskazuje, że podstawowe problemy, którymi w ciągu ostatnich kilku lat zajmują się rodzimi badacze to m.in. badania nad fenomenem wysokiej trafności w rozpoznawaniu fałszu przez więźniów oraz młodzież ze środowisk patologicznych, makiaweliczne aspekty osobowości kłamców oraz osób trafnie rozpoznających kłamstwo oraz percepcja ekspresji mimicznych.